सूर
पावसाच्या माऱ्यातून छत्री सांभाळत शालिनी लगबगीने सभागृहाच्या पार्किंग लॉट मधील आपल्या गाडीकडे वळली. पांडुरंग, तिचा ड्राईवर तत्परतेने उतरला व त्याने मालकिणीसाठी मोठ्या अदबीने गाडीचे दार उघडून धरले. शालिनीने छत्री बंद केली व पावसाचा मारा चुकवत ती गाडीत शिरली. सिल्कची कांजीवरम भिजायची ती भिजलीच. शालिनीने साडी झटकत ठाकठीक केली. पर्समधून रुमाल काढून तिने चेहरा व केसावरचे पाणी टिपून घेतले. ड्रायवरने गाडी सुरु केली ताशी हलका हिसका बसून तिची मान मागे रेलली. तिने मान तशीच ठेवली व डोळे मिटून घेतले.कार्यक्रम फारच छान झाला होता. तिच्या मनात अजूनही भैरवीचे सूर घोळत होते. चीजही तिच्या ओळखीची आवडीची होती. अनेक वर्षापूर्वी बुवांनी शिकवलेली. इतकी वर्षे झाली पण अजूनही जशीच्या तशी आठवते आहे. आठवणारच, बुवा प्रत्येक राग, त्याची चीज अगदी घोटून घेत. काय बिशाद एखादा सूर इकडचा तिकडे होईल..खरं तर विभाकरलाही संगीताची अतिशय आवड. पण त्याला संगीताविषयी अशी तळमळ नाही वाटत. शालिनी मात्र संगीताची मैफिल सहसा चुकवत नाही आणि आज तर तिच्या जीवाभावाच्या मैत्रिणीची मैफिल मग तर शालीनीची हजेरी या मैफिलीला लागायचीच. नंदिनी – तिची बालपणीची मैत्रीण. पण आता इतकी वेगळी भासली. आता ती एक पट्टीची गायिका आहे. शालिनी तिच्यात आपली बालमैत्रीण शोधतच राहिली. खर तर शालिनीने नंदिनी विषयी बरच काही ऐकलं होत. तिची गायनाची विशिष्ट शैली, तिचे सुरांवरील प्रभुत्व, तिला मिळालेले पुरस्कार, पदव्या, अधून मधून पेपरला तिची बातमी झळकायचीच. खर खूप खूप पूर्वीपासून नंदिनीला प्रत्यक्ष भेटावेसे वाटत आहे पण काही ना काही कारणाने
राहतच गेलं. खरच का काही कारण होत? छे काहीच कारण नव्हत. मग का बर लांब राहिली ती नंदिनीपासून?
शालिनीने खिडकीबाहेर पहिले. ट्राफिकच्या समुद्रात तिची गाडी हेलकावे खात होती. तिने घड्याळ बघितले, दहा वाजून गेले होते. या ट्राफिकमध्ये आणखी एक तास तर नक्कीच लागणार असा विचार करून तिने पुनः मान मागे रेलली आणि डोळे मिटून घेतले. बाहेर पावसाचा जोर वाढतच चालला होता. पावसाच्या तालावर तिच्या मनाचे तारू भरकटत भरकटत बालपणीच्या आठवणीत जाऊन पोचले. आज नाहीतरी नंदिनीच्या मैफिलीने तिला तिच्या पूर्वायुष्यात नेले होतेच. त्यामुळे आता तिला आपल्या मनाला आवर घालणे अगदी अशक्य होऊन बसले.ती तेव्हा आजची प्रौढा, साडीतली शालिनी नव्हती. ती होती एक परकरी पोर. मुक्त, मुग्ध बालिका. सर्व चिंता, विवंचनापासून लांब आपल्याच रम्य विश्वात रमणारी तिच्या अण्णांची लाडकी शालू. तीन भावंडात सर्वात धाकटी. दोन्ही मोठ्या भावांच्या पाठीवर झालेली आणि म्हणूनच घरात सगळ्यांच्या गळ्यातील ताईत. शालिनीला, गावातील घरात, अंगणातून सोप्यात, माजघरातून स्वैपाकघरात वारा प्यायलेल्या वासाराप्रमाणे धावणारी बागडणारी शालू दिसू लागली. किती सुंदर दिवस होते ते. दिवसभर हुंदडणे एव्हढेच काय ते ठाऊक होते लहानग्या शालूला. शाळा सुटली कि शालू आणि तिची मैत्रीण नंदिनी खेळत. कधी हिच्या घरी भातुकली तर कधी तिच्या घरी, सागरगोटे, लगोर असे खेळ रंगत.. अगदी जिवाभावाच्या मैत्रिणी होत्या त्या. एक क्षणभरही त्यांना एकमेकिंशिवाय चैन पडत नसे. नंदिनीच्या घराशेजारीच मधु.. हो मधुच, मधुकर नावाचा एक मुलगा राहात असे. कॉलेजात जाणारा मधु नंदिनिवर जीव लावून बसला आहे हे शालूच्या नेमकं लक्षात आल होत.
सतत तिच्या वाटेवर तो डोळे लावून बसलेला असे. त्याच्यावरून ती नंदिनीला सतत चिडवत असे. नंदिनिलाही तो आवडत असे. १४-१५ वर्षाच कोवळ वय ते. स्वप्न बघण्याचं. त्यांची डोळ्यातल्या डोळ्यात होणारी भावनिक देवाण घेवाण शालीनिच्याही परिचयाची झाली होती. मधु आणि नंदिनीची गाठ घालून देण्याचं कामही शालूनच केल. शाळेच्या मागे दुपारच्या टळटळीत उन्हात त्या प्रेमिकांची गाठ घालून देताना किती मोठा पराक्रम केल्यासारखं वाटत होत तिला. त्यावेळी वाटलेली तो भीती, ती हुरहूर सगळच अवर्णनीय होत. त्यांच्या फुलणाऱ्या प्रीतीची ती एकमेव साक्षीदार होती. तो काळ आता कसा स्वप्नवत वाटतोय. इतक्या वर्षानंतर आज नंदिनीला पाहिलं. तिचं लग्न मधुशी झालं कि नाही, किती प्रश्न पडले होते शालिनीला.
आपण संगीत कशा शिकू लागलो बर? हो आता आठवतंय. तो दिवस कसा विसरता येईल बर? त्या दिवशी नंदिनीच्या घरी झोपाळ्यावर बसून दोघी भेंड्या लावत होत्या. तेव्हा नंदिनीच्या घरी आलेल्या गाणाऱ्या बुवांनी त्यांचे गाणे ऐकले व त्यांच्या गळ्यातील सूर ओळखला. त्या बुवांनी नंदिनीला स्वतः संगीत शिकवण्याची तयारी दाखवली. झालं दुसर्या दिवसापासून नंदिनीच्या शास्त्रोक्त संगीत शिक्षणाला सुरुवात झाली. जे करायचे ते दोघींनी एकत्र, त्यामुळे नंदिनी बरोबरच शालीनिलाही संगीताचे धडे घेण्याची इच्छा झाली. घरून आधी जरासा विरोध झाला पण शालिनीचा हट्ट पाहून अण्णांनी परवानगी देऊन टाकली. संगीताचे शिक्षण सुरु झाले तसे शालिनीच्या आवाजाची जादू बुवांनी ओळखली. नंदिनी पेक्षा शालिनीच संगीतात मोठे नाव काढेल असे ते वारंवार म्हणत. अण्णांनी ही गोष्ट कधी फारशी मनावर घेतली नाही आणि त्यांचे संगीताचे शिक्षण सुरळीतपणे चालत राहिले. दोन्ही शिष्यांनी संगीतात प्रगती केली. संगीत शिकता शिकताच दोघी लहानाच्या मोठ्या झाल्या. आता त्यांची संगीतात इतकी प्रगती झाली होती कि एक दिवस बुवांनी दोघींना आपल्याबरोबर मैफिलीत साथ करावयास न्यायचे ठरवले. हे ऐकताच दोघी आनंदाने नाचायच्या तेव्हढ्या राहिल्या होत्या.
मात्र हे शालिनीच्या घरी कळण्याचा अवकाश, घरी अगदी गहजबच झाला. अण्णांची तिच्या गाण शिकण्याला हरकत नव्हती पण मैफिलीत गाण हे त्यांना कबूल नव्हत.बुवांनी पण परोपरीने सांगितले, शेवटी अण्णांनी त्यांचा निर्णय बदलला. अखेर बुवांबरोबर साथीला दोघी गेल्या. बुवांच्या साथीला गेलेल्या या दोघींची तयारी पाहून अनेक मोठ-मोठ्या कलाकारांनी त्यांचे कौतुक केले. हे पाहून अण्णांचा राग विरघळला व त्यांनी दोघींच्या पाठीवर कौतुकाची थाप मारली. आता बुवांबरोबर त्या दोघी साथीला जाऊ लागल्या. त्यांची मेहनत फळाला येऊ लागली. अशाच एका कार्यक्रमात शालीनीची भेट विभाकारशी झाली. विभाकर एक उच्चविद्याविभूषित कुलीन घरातील तरूण होता. शास्त्रीय संगीतात त्याला रस होता. दोघांनी एकमेकाला पहिल्या भेटीतच पसंत केले. हळू-हळू त्यांची मैत्री प्रेमात बदलली व त्यांनी लग्नाचा निर्णय घेतला. घरीही तो सर्वांच्या पसंतीस उतरला आणि एका शुभ मुहूर्तावर थाटामाटात त्यांचे लग्न पार पडले. त्याच सुमारास नंदिनी व मधुकरही आपल्या प्रेमाचे गुपित घरी सांगणार होते पण शालिनीला विभाकरापुढे कोणत्याच गोष्टीची शुद्ध नव्हती. आपल्या लग्नाची तयारी, खरेदी, नातेवैकांकडे होणारी केळवण यांत नंदिनीला, आपल्या मैत्रिणीला ती कशी काय विसरली? आपल्या लग्नाला नंदिनी आली तरी होती कि नाही हेही तिला आठवेना. असं कसं झालं?
विभाकरशी लग्न झाल्यावर तिचा सर्व वेळ विभाकरमय होऊन गेला. ती संसारात अगदी रमून गेली. आता तिला रीयाजाला वेळही मिळेना. तिचे गाण्याचे कार्यक्रम कमी कमी होऊ लागले. आता तर तिला नंदिनीची आठवणही येईनाशी झाली. यथावकाश तिला मुल-बाळ झाली. विभाकराच्या व्याव्सायापायी काही काळ परदेशात वास्तव्यही झालं, मग काय नव्या दुनियेत संगीताशी जुळलेला संबंद्ध तुटतच गेला. मात्र आज नंदिनीला मैफिलीत गाताना पाहून आत हृदयात कुठेतरी बारीक काळ उठलीच. आज नंदिनिप्रमाणेच ती ही प्रथितयश गायिका असती नक्कीच. खर तर नंदिनिपेक्षा ती काकणभर सरस गात असे असं बुवा म्हणत. खरच तिचं चुकलंच. संगीतापासून दूर होऊन केव्हढी मोठी चूक केली. आज आपलही मोठ नाव झालं असत. छे.
या अशाच विचारांनी शालिनीच मन विषण्ण झालं. राहून राहून तिच्या डोळ्यासमोर नंदिनी येत होती.
व्यासपीठावर साथीदारांबरोबर स्थानापन्न झालेली प्रतिष्ठित गायिका नंदिनी. आजची प्रतिभासंपन्न गानसरस्वती. काय रुबाब होता तिचा. किती मान सम्मान. किती किती पदव्यांनी तिला आज सम्मानित केले जात होते. हे सगळ आपल्यालाही मिळालं असत.
दोन दिवसापूर्वी जेव्हा नंदिनीच्या मैफिलीची जाहिरात वाचली तेव्हा खर तर आपल्या जुन्या मैत्रिणीला भेटण्याच्या ओढीने शालिनी या कार्यक्रमाला गेली होती. गाण सुरु झालं आणि तिच्या मनात या विचारांनी गर्दी केली. मैत्रीची ओढ अनामिक अशा असुयेत कधी बदलली ते तीच तिला कळले ही नाही. इतकं कि नंदिनीला न भेटताच ती तिथून निघाली. आता ही गोष्ट तिच्या लक्षात आली व तिला स्वतःचीच लाज वाटली. आपल्या एकेकाळच्या जिवाभावाच्या मैत्रिणीचा आपल्याला मत्सर वाटावा? शी शी, काय हे? विभाकराना कळल तर आपण त्यांच्या नजरेतून उतरू ही बोच तिचे मन कुरतडू लागली. त्यांना आपलं हे वागण कधीच आवडणार नाही . त्यांनी कधीही आपल्या गाण्याला विरोध केला नाही उलट आपण पुनः नव्याने सुरुवात करावी असच ते नेहमी म्हणत असतात मग नंदिनीचा हेवा करण्याचं आपल्याला कारणच काय? आपण जे गमावलं त्याला सर्वस्वी आपणच जबाबदार आहोत. तिने ठरवले आता उद्या मात्र नंदिनीला फोन करायलाच हवा. कदाचित ती आपल्याकडे आल्यावर तिच्या मोठ्या नावाचा तोरा मिरवेल पण तरीसुद्धा मला तिला भेटायलाच हवं. तिच्या मान-सन्मानाला साजेसा पाहुणचार करायलाच हवा.अचानक गाडी थांबल्याचे तिला जाणवले व तिने डोळे उघडले. ती घरी पोचली होती. घरी विभाकर ही नव्हता व तिची मुल, सुना, नातवंड ही. हो खरच, ती सर्व मंडळी दोन दिवस सहलीसाठी गेलेली होती. उद्या यायची ती परत. आणि विभाकरही. कामानिमित्त बाहेरगावी गेला आहे तो. जमलं तर येतो म्हणाला होता, नाहीच जमलेलं दिसत.गेले दोन दिवस एकटीच होती ती घरात. तिचा वॉश घेऊन होईतो स्वैपाकीण बाईंनी तिचे पान घेतले होते. एकटीने जेवायचे तिच्या जीवावर आले होते पण अन्नाचा अपमान करू नये म्हणून तिने चार घास खाऊन घेतले.जेवण झाल्यावर शालिनी बंगल्याच्या भल्या मोठ्या हॉलमध्ये येऊन कोचावर बसली. किती मेहनत घेतली होती तिने तो सजवायला. उंची फर्निचर, मॅचिंग पडदे, मोठा महागडा टी.व्ही., उत्कृष्ट प्रतीचा गालीचा व या सर्वाला साजेशी रंग संगती. जो तो तिच्या सिलेक्शनचे कौतुक करी. शालिनी डोळे भरून आपल्या वैभवाकडे पहात राहिली. पण अचानक तिला ती सजावट, ते वैभव अपुरे वाटू लागले. खरच तिथे त्या खिडकीशी एक तंबोरा आणि बैठक असायला हवी होती.
आपण आपल्या आयुष्यातून संगीताला इतकं हद्दपार कसं करू शकलो? संगीताशी आपले नाते इतके का तकलादू होते? तिला विचार करवेना.अपराधीपणाच्या भावनेने तिचे मन भरून गेले. घड्याळाने बाराचे तोळे दिले ताशी आता झोपावे असा विचार करून ती आपल्या अद्द्ययावत बेडरूम मध्ये आली. डनलॉप च्या मउ गादीवरही तिची तळमळ कमी होइना. विचार करता करता कधीतरी तिचा डोळा लागला. झोपेतही तिला तिचा तंबोरा, बुवा, नंदिनी यांचीच अस्वस्थ करणारी स्वप्न पडत होती. उद्विग्न मनस्थितीतच तिला जग आली. सकाळी उठल्याबरोबर शालिनीने पहिलं काम काय केल तर नंदिनीचा ठाव ठिकाणा शोधून काढला आणि तिला फोन लावला. तिचा आवाज ऐकून नंदिनीला खूप आनंद झालेला दिसला व तिने कसलेही आढे वेढे न घेता तिच्याकडे यायचं कबूल केलं.आता शालीनीची अगदी धांदल उडाली. आज आता घरातली सर्व मंडळीही परत यायची आणि ही नंदिनिसुद्धा. तिच्यासाठी खास बेत करायला हवा. तिने स्वैपाकीण बाईंना ढीगभर सूचना दिल्या. विभाकर, मुल, सुना, नातवंड आणि नंदिनी सर्वांच्या आवडी निवडी लक्षात घ्यायला हव्या होत्या ना. आधीच व्यवस्थित टापटीप असलेल घर तिने मोलकरणीकडून लख्ख करून घेतलं. फ्लॉवरपॉट मध्ये ताजी फुलं आणून सजवली. नवे पडदे, कुशन कव्हर्स. काय करू आणि किती करू असं झालं तिला. सगळी तयारी मनासारखी झाल्याची खात्री पटल्यावर ती स्वतः अंघोळ वगैरे आटपून तयार झाली. किरमिजी रंगाची तलम इंदुरी साडी ती नेसली. त्यावर मॅचिंग माणकांचा सेट, नेकलेस, कुड्या, अंगठी आणि बांगड्या. एव्हढेच काय मंगळसूत्रही माणकांच्या खड्याच्या पेन्डंटच. ती स्वतःच्या तयारीवर खुश झाली. तिला लहानपणापासुनच मॅचिंगची भारी आवड. रिबिनी देखील फ्रॉकला मॅचिंग असत तिच्या. त्याविरुद्ध होती नंदिनी. पण ते
बालपणाबरोबर सरल असणार. आताची नंदिनी ताशी कशी असेल? काल कार्यक्रमात पाहिलं ना. पांढरी जरीकाठी बनारसी साडीवर सगळा हिऱ्यांचा सेट छान शोभून दिसत होता. आता ती कशी बोलेल, कशी वागेल ह्याचच शालिनीला कुतूहल होत. मोठेपणाचा तोरा तर नाही ना मिरवणार?
बघता बघता साडे दहा वाजले आणि दारावरची बेल वाजली. कबूल केलेल्या वेळेवर नंदिनी शालिनीच्या दारात हजर झाली. तिला दारात पाहताच शालिनीला तिचे स्वागत कसे करावे हेच कळेना. ती एखाद्या पुतळ्याप्रमाणे स्तब्ध उभीच राहिली. पण लगेच तिने स्वतःला सावरले. नंदिनीने पुढे केलेला निशिगंधाचा गुच्छ घेतलं आणि नंदिनीला कडकडून मिठी मारली. दोघींनाही गहिवरून आले. दोघी एकमेकींकडे भरल्या डोळ्यांनी बघत बसल्या. मोलकरणीने पाणी आणून ठेवल्यावर दोघी भानावर आल्या. क्षणार्धात वयाचा अडसर बाजूला झाला आणि दोघी दोन लहान मुली झाल्या. अचानक प्रौढत्वाचा मुखवटा गळून पडला आणि किशोर वयातील बाल सुलभ चिवचिवाट सुरु झाला. एकमेकींना किती जाड झालीस, किती म्हातारी दिसतेस असं चिडवत त्या दोघी जुन्या आठवणीत काळाचे भान विसरल्या. बाईंच्या ह्या स्वभावाशी अनभिद्न्य असलेल्या स्वैपाकीणबाई त्या दोघींच्या पुढ्यात नाश्ता ठेवताना आश्चर्याने बघतच राहिल्या. तेव्हा शालिनीने मोठ्या अभिमानाने ही माझी बालमैत्रीण असे सांगितले. दोघी तासभर जुन्या आठवणी काढून हसत होत्या, रडत होत्या. दोघींनाही एकमेकीविषयी सारखीच तळमळ वाटत होती. मधल्या काळात काय काय घडलं हे सगळं त्यांना एकमेकींना सांगायचं होत. विचारायचं होत पण अखंड बडबडीत क्रम लागत नव्हता. एका विषयावर बोलता बोलता गाडी
अचानक भलत्याच विषयावर घसरत होती.
इतक्यात विभाकरचा फोन आला, जेवायला घरी पोचतोय. म्हटल्यावर दोघी वर्तमानात आल्या. शालिनीचे चित्त आता घराकडे वळले. नंदिनीला तिने अगत्याने फिरून संपूर्ण बंगला दाखवला. तिची स्वतःची बेडरूम, मुलं-सुनांच्या बेडरूम्स, नातवंडांच्या रूम्स, पुढची-मागची गॅलरी, वरची टेरेस, तिने स्वतः जोपासलेली आवडीने लावलेली बाग दाखवली. तिचे अत्याधुनिक किचन, शोभिवंत ड्रॉइंगरूम सर्व काही नंदिनीने कौतुकाने पहिले.
जेवणाची वेळ होईतो विभाकर ही घरी पोचले. लांबच्या प्रवासातून आले असले तरी त्यांनी दोघींची आस्थेने चौकशी केली. बायकोवरच प्रेम तर त्यांच्या प्रत्येक अविर्भावातून नंदिनीला जाणवत राहिलं. जेवतानाही ते त्यांच्या गप्पांमधे भाग घेत होते. शालिनीच्या बरोबरीने नंदिनीला आग्रह करत होते. एक आदर्श प्रेमळ जोडपं म्हणून तिलाही त्याचं फार कौतुक वाटलं व ते तिच्या चेहऱ्यावर दिसत होत.
जेवण झाल्यावर दोघींचा निरोप घेऊन विभाकर ऑफीसला निघून गेले. आणि या दोघी शालिनीच्या खोलीत विश्रांतीसाठी गेल्या. थोडी झोप काढावी हा हेतू. पण गप्पांना पुनः नव्याने सुरुवात झाली. बोलता बोलता शालिनीने नंदिनीच्या लग्नाचा विषय काढला. मधूची चवकशी केली. यावर नंदिनी जराशी गंभीर झाली व म्हणाली संगीताची साधना करता करता कसलं प्रेम आणि कसलं लग्न? संगीतात रमलेल्या नंदिनीला मधूच्या घरच्यांनी नापसंत केल. त्यांची अट होती लग्नानंतर मैफिलीला कायमचा रामराम ठोकला तरच हे लग्न शक्य होत. मधुकरही ह्यावर मुग गिळून बसला. त्याच्या अशा वागण्याने दुखावलेल्या नंदिनीने स्वतःच लग्नाला ठाम नकार दिला. आणि तेव्हा पासून आजतागायत संगीत साधना करत राहिली.
आई-वडिलांनी समजावण्याचा खूप प्रयत्न केला पण तिचे मन मधूच्या गप्प राहण्याने दुखावले होते. त्यानेही तिचे मन न ओळखल्याची ती व्यथा होती. तिने लग्न न करता संपूर्ण आयुष्य संगीत साधनेसाठी वाहून टाकण्याचा निश्चय केला होता. आणि तसं तिने करूनही दाखवलं. संगीताच्या क्षेत्रात तिने मिळवलेलं नाव, यश, समृद्धी यातच ती आजवर सुखी आणि समाधानी होती. पण आज शालिनीचा सुखाचा संसार बघितल्यावर तिला प्रकर्षाने आपण कोणत्या सुखाला पारखे झालो याची जाणीव झाली. आज शालिनीजवळ तिची स्वतःची जीवाला जीव देणारी मुल-बाळ, नवरा आहे पण नंदिनी आज अगदी एकटी आहे. ४-५ वर्षापूर्वी तिचे वडील व पाठोपाठ आई गेल्यावर भावाच घरही तिला परक झालं. त्याच्या संसारात आपली लुडबुड नको म्हणून तिने स्वतःच वेगळ बिर्हाड केलं. पण बाहेरून प्रवासातून थकून भागून तिथे जाताना ओढ वाटेल असं कोण होत तिची वाट बघणार? तिची आस्थेने चवकशी करणारं? तिथला भकास एकटेपणा अगदी नकोसा होतो. हे आणि असं बरंच काही नंदिनी सांगत राहिली आणि वातावरणातल चैतन्यच हरवलं. दोघी अंतरमुख होऊन आपापल्या आयुष्याचा आढावा घेत राहिल्या. शेवटी दैव बलवत्तर असत हेच खरं. मनातल्या मनात दोघीही आपापल्या नशिबाचा विचार करीत राहिल्या. असा किती वेळ गेला कळलचं नाही.
शालिनीने तिच्याजवळ आपण संगीताची साधना करू न शकल्याची खंत व्यक्त केली तेव्हा नंदिनीने तिला त्याबद्दल खंत न करता आताही हातात वेळ आहे तेव्हा संगीत साधना करता येण्यासारखी आहे असा सल्ला दिला. जगात नाव मिळवणे हे एका मर्यादे पर्यंत ठीक आहे परंतु आयुष्यात एक जीवाला जीव देणारा जोडीदार हवा जो तुला मिळाला आहे त्या बद्दल तू देवाचे आभार मानायला हवेस. असे ही तिने कळकळीने तिला सांगितले. हे सांगताना नंदिनीच्या आयुष्यातील पोकळी स्पष्ट होत होती. तिचे एकाकी जीवन खरच किती उदास, किती ध्येयहीन असेल या विचाराने शालिनीच्या पोटात तुटले.
मोलकरणीने चहा आणून दिला तेव्हा ५ वाजत आल्याचे दोघींना समजले. चहा घेता घेता नंदिनी आता निघते म्हणू लागली. खरं तर शालिनीच्या मुला-नातवंडांना भेटायच होत तिला पण ती तर उशिरा येणार असं त्यांनी कळवल्यामुळे नंदिनी परत जायला निघाली. पुनः नक्की येण्याचे वचन देऊन नंदिनी गेली.
शालिनीने तिला उंची साडी-श्रीफळ देऊन निरोप दिला. नंदिनी गेली तरी तिचे शब्द शालिनीच्या मनात घोळत होते. संध्याकाळी उशिरापर्यंत झोपाळ्यावर बसून दिवसभरातील गोष्टींचा आढावा घेत होती. तिला प्रश्न पडला होता कि नंदिनी जे काही म्हणाली त्यात असूया तर नव्हती ना? सहानुभूती मिळवण्यासाठी तर नसेल ना ती असं म्हणाली? हो एव्हढ नाव मिळवूनही फ मी कशी बिच्चारी आहे असं तर तिला दाखवायचे नसेल ना? पण लगेच तिच्या मनाने तिच्या या मताचा विरोध केला. नंदिनी ताशी नाहीच मुळी. आणि आपल्या सहानुभूतीची तिला गरजच काय? शिवाय ती म्हणते, विभाकर म्हणतात तेच बरोबर आहे.
आपल्याच विचारत हरवलेल्या शालीनीची तंद्री तुटली ती तिच्या नातवंडांच्या किलबिलाटाने. आजी आजी करत तिला मुलांनी घेरले. सहलीच्या गमती जमती सांगताना सगळ्यांचे चेहरे आनंदाने फुलून आले होते. सहलीच आनंद तर होताच पण आजीला भेटल्याचा आनंदही होताच कि. शालिनीच्या मनात आल केव्हढ थोर हे भाग्य आपलं. नंदिनी अगदी बरोबर म्हणत होती. या आनंदापुढे जगातील कोणतेही सुख थिटेच आहे. त्या बाल-गोपाळांचे चिमणे बोल सप्त-सुरांप्रमाणे संगीताची जणू बरसात करू लागले. त्या सुरेल धारांनी तिला चिंब भिजवले. तिचे मन या आनंदाने तृप्त तृप्त झाले.
आता तिला आपल्या जीवनातील संचित कशात आहे हे जाणवले. हे सुख दाखवल्याबद्दल तिने मनोमन त्या
परमेश्वराचे आभार मानले.
तिच्या जीवनातील हरवलेला सूर तिला आता खऱ्या अर्थाने सापडला होता.
------------००------------------
अल्पना लेले
पावसाच्या माऱ्यातून छत्री सांभाळत शालिनी लगबगीने सभागृहाच्या पार्किंग लॉट मधील आपल्या गाडीकडे वळली. पांडुरंग, तिचा ड्राईवर तत्परतेने उतरला व त्याने मालकिणीसाठी मोठ्या अदबीने गाडीचे दार उघडून धरले. शालिनीने छत्री बंद केली व पावसाचा मारा चुकवत ती गाडीत शिरली. सिल्कची कांजीवरम भिजायची ती भिजलीच. शालिनीने साडी झटकत ठाकठीक केली. पर्समधून रुमाल काढून तिने चेहरा व केसावरचे पाणी टिपून घेतले. ड्रायवरने गाडी सुरु केली ताशी हलका हिसका बसून तिची मान मागे रेलली. तिने मान तशीच ठेवली व डोळे मिटून घेतले.कार्यक्रम फारच छान झाला होता. तिच्या मनात अजूनही भैरवीचे सूर घोळत होते. चीजही तिच्या ओळखीची आवडीची होती. अनेक वर्षापूर्वी बुवांनी शिकवलेली. इतकी वर्षे झाली पण अजूनही जशीच्या तशी आठवते आहे. आठवणारच, बुवा प्रत्येक राग, त्याची चीज अगदी घोटून घेत. काय बिशाद एखादा सूर इकडचा तिकडे होईल..खरं तर विभाकरलाही संगीताची अतिशय आवड. पण त्याला संगीताविषयी अशी तळमळ नाही वाटत. शालिनी मात्र संगीताची मैफिल सहसा चुकवत नाही आणि आज तर तिच्या जीवाभावाच्या मैत्रिणीची मैफिल मग तर शालीनीची हजेरी या मैफिलीला लागायचीच. नंदिनी – तिची बालपणीची मैत्रीण. पण आता इतकी वेगळी भासली. आता ती एक पट्टीची गायिका आहे. शालिनी तिच्यात आपली बालमैत्रीण शोधतच राहिली. खर तर शालिनीने नंदिनी विषयी बरच काही ऐकलं होत. तिची गायनाची विशिष्ट शैली, तिचे सुरांवरील प्रभुत्व, तिला मिळालेले पुरस्कार, पदव्या, अधून मधून पेपरला तिची बातमी झळकायचीच. खर खूप खूप पूर्वीपासून नंदिनीला प्रत्यक्ष भेटावेसे वाटत आहे पण काही ना काही कारणाने
राहतच गेलं. खरच का काही कारण होत? छे काहीच कारण नव्हत. मग का बर लांब राहिली ती नंदिनीपासून?
शालिनीने खिडकीबाहेर पहिले. ट्राफिकच्या समुद्रात तिची गाडी हेलकावे खात होती. तिने घड्याळ बघितले, दहा वाजून गेले होते. या ट्राफिकमध्ये आणखी एक तास तर नक्कीच लागणार असा विचार करून तिने पुनः मान मागे रेलली आणि डोळे मिटून घेतले. बाहेर पावसाचा जोर वाढतच चालला होता. पावसाच्या तालावर तिच्या मनाचे तारू भरकटत भरकटत बालपणीच्या आठवणीत जाऊन पोचले. आज नाहीतरी नंदिनीच्या मैफिलीने तिला तिच्या पूर्वायुष्यात नेले होतेच. त्यामुळे आता तिला आपल्या मनाला आवर घालणे अगदी अशक्य होऊन बसले.ती तेव्हा आजची प्रौढा, साडीतली शालिनी नव्हती. ती होती एक परकरी पोर. मुक्त, मुग्ध बालिका. सर्व चिंता, विवंचनापासून लांब आपल्याच रम्य विश्वात रमणारी तिच्या अण्णांची लाडकी शालू. तीन भावंडात सर्वात धाकटी. दोन्ही मोठ्या भावांच्या पाठीवर झालेली आणि म्हणूनच घरात सगळ्यांच्या गळ्यातील ताईत. शालिनीला, गावातील घरात, अंगणातून सोप्यात, माजघरातून स्वैपाकघरात वारा प्यायलेल्या वासाराप्रमाणे धावणारी बागडणारी शालू दिसू लागली. किती सुंदर दिवस होते ते. दिवसभर हुंदडणे एव्हढेच काय ते ठाऊक होते लहानग्या शालूला. शाळा सुटली कि शालू आणि तिची मैत्रीण नंदिनी खेळत. कधी हिच्या घरी भातुकली तर कधी तिच्या घरी, सागरगोटे, लगोर असे खेळ रंगत.. अगदी जिवाभावाच्या मैत्रिणी होत्या त्या. एक क्षणभरही त्यांना एकमेकिंशिवाय चैन पडत नसे. नंदिनीच्या घराशेजारीच मधु.. हो मधुच, मधुकर नावाचा एक मुलगा राहात असे. कॉलेजात जाणारा मधु नंदिनिवर जीव लावून बसला आहे हे शालूच्या नेमकं लक्षात आल होत.
सतत तिच्या वाटेवर तो डोळे लावून बसलेला असे. त्याच्यावरून ती नंदिनीला सतत चिडवत असे. नंदिनिलाही तो आवडत असे. १४-१५ वर्षाच कोवळ वय ते. स्वप्न बघण्याचं. त्यांची डोळ्यातल्या डोळ्यात होणारी भावनिक देवाण घेवाण शालीनिच्याही परिचयाची झाली होती. मधु आणि नंदिनीची गाठ घालून देण्याचं कामही शालूनच केल. शाळेच्या मागे दुपारच्या टळटळीत उन्हात त्या प्रेमिकांची गाठ घालून देताना किती मोठा पराक्रम केल्यासारखं वाटत होत तिला. त्यावेळी वाटलेली तो भीती, ती हुरहूर सगळच अवर्णनीय होत. त्यांच्या फुलणाऱ्या प्रीतीची ती एकमेव साक्षीदार होती. तो काळ आता कसा स्वप्नवत वाटतोय. इतक्या वर्षानंतर आज नंदिनीला पाहिलं. तिचं लग्न मधुशी झालं कि नाही, किती प्रश्न पडले होते शालिनीला.
आपण संगीत कशा शिकू लागलो बर? हो आता आठवतंय. तो दिवस कसा विसरता येईल बर? त्या दिवशी नंदिनीच्या घरी झोपाळ्यावर बसून दोघी भेंड्या लावत होत्या. तेव्हा नंदिनीच्या घरी आलेल्या गाणाऱ्या बुवांनी त्यांचे गाणे ऐकले व त्यांच्या गळ्यातील सूर ओळखला. त्या बुवांनी नंदिनीला स्वतः संगीत शिकवण्याची तयारी दाखवली. झालं दुसर्या दिवसापासून नंदिनीच्या शास्त्रोक्त संगीत शिक्षणाला सुरुवात झाली. जे करायचे ते दोघींनी एकत्र, त्यामुळे नंदिनी बरोबरच शालीनिलाही संगीताचे धडे घेण्याची इच्छा झाली. घरून आधी जरासा विरोध झाला पण शालिनीचा हट्ट पाहून अण्णांनी परवानगी देऊन टाकली. संगीताचे शिक्षण सुरु झाले तसे शालिनीच्या आवाजाची जादू बुवांनी ओळखली. नंदिनी पेक्षा शालिनीच संगीतात मोठे नाव काढेल असे ते वारंवार म्हणत. अण्णांनी ही गोष्ट कधी फारशी मनावर घेतली नाही आणि त्यांचे संगीताचे शिक्षण सुरळीतपणे चालत राहिले. दोन्ही शिष्यांनी संगीतात प्रगती केली. संगीत शिकता शिकताच दोघी लहानाच्या मोठ्या झाल्या. आता त्यांची संगीतात इतकी प्रगती झाली होती कि एक दिवस बुवांनी दोघींना आपल्याबरोबर मैफिलीत साथ करावयास न्यायचे ठरवले. हे ऐकताच दोघी आनंदाने नाचायच्या तेव्हढ्या राहिल्या होत्या.
मात्र हे शालिनीच्या घरी कळण्याचा अवकाश, घरी अगदी गहजबच झाला. अण्णांची तिच्या गाण शिकण्याला हरकत नव्हती पण मैफिलीत गाण हे त्यांना कबूल नव्हत.बुवांनी पण परोपरीने सांगितले, शेवटी अण्णांनी त्यांचा निर्णय बदलला. अखेर बुवांबरोबर साथीला दोघी गेल्या. बुवांच्या साथीला गेलेल्या या दोघींची तयारी पाहून अनेक मोठ-मोठ्या कलाकारांनी त्यांचे कौतुक केले. हे पाहून अण्णांचा राग विरघळला व त्यांनी दोघींच्या पाठीवर कौतुकाची थाप मारली. आता बुवांबरोबर त्या दोघी साथीला जाऊ लागल्या. त्यांची मेहनत फळाला येऊ लागली. अशाच एका कार्यक्रमात शालीनीची भेट विभाकारशी झाली. विभाकर एक उच्चविद्याविभूषित कुलीन घरातील तरूण होता. शास्त्रीय संगीतात त्याला रस होता. दोघांनी एकमेकाला पहिल्या भेटीतच पसंत केले. हळू-हळू त्यांची मैत्री प्रेमात बदलली व त्यांनी लग्नाचा निर्णय घेतला. घरीही तो सर्वांच्या पसंतीस उतरला आणि एका शुभ मुहूर्तावर थाटामाटात त्यांचे लग्न पार पडले. त्याच सुमारास नंदिनी व मधुकरही आपल्या प्रेमाचे गुपित घरी सांगणार होते पण शालिनीला विभाकरापुढे कोणत्याच गोष्टीची शुद्ध नव्हती. आपल्या लग्नाची तयारी, खरेदी, नातेवैकांकडे होणारी केळवण यांत नंदिनीला, आपल्या मैत्रिणीला ती कशी काय विसरली? आपल्या लग्नाला नंदिनी आली तरी होती कि नाही हेही तिला आठवेना. असं कसं झालं?
विभाकरशी लग्न झाल्यावर तिचा सर्व वेळ विभाकरमय होऊन गेला. ती संसारात अगदी रमून गेली. आता तिला रीयाजाला वेळही मिळेना. तिचे गाण्याचे कार्यक्रम कमी कमी होऊ लागले. आता तर तिला नंदिनीची आठवणही येईनाशी झाली. यथावकाश तिला मुल-बाळ झाली. विभाकराच्या व्याव्सायापायी काही काळ परदेशात वास्तव्यही झालं, मग काय नव्या दुनियेत संगीताशी जुळलेला संबंद्ध तुटतच गेला. मात्र आज नंदिनीला मैफिलीत गाताना पाहून आत हृदयात कुठेतरी बारीक काळ उठलीच. आज नंदिनिप्रमाणेच ती ही प्रथितयश गायिका असती नक्कीच. खर तर नंदिनिपेक्षा ती काकणभर सरस गात असे असं बुवा म्हणत. खरच तिचं चुकलंच. संगीतापासून दूर होऊन केव्हढी मोठी चूक केली. आज आपलही मोठ नाव झालं असत. छे.
या अशाच विचारांनी शालिनीच मन विषण्ण झालं. राहून राहून तिच्या डोळ्यासमोर नंदिनी येत होती.
व्यासपीठावर साथीदारांबरोबर स्थानापन्न झालेली प्रतिष्ठित गायिका नंदिनी. आजची प्रतिभासंपन्न गानसरस्वती. काय रुबाब होता तिचा. किती मान सम्मान. किती किती पदव्यांनी तिला आज सम्मानित केले जात होते. हे सगळ आपल्यालाही मिळालं असत.
दोन दिवसापूर्वी जेव्हा नंदिनीच्या मैफिलीची जाहिरात वाचली तेव्हा खर तर आपल्या जुन्या मैत्रिणीला भेटण्याच्या ओढीने शालिनी या कार्यक्रमाला गेली होती. गाण सुरु झालं आणि तिच्या मनात या विचारांनी गर्दी केली. मैत्रीची ओढ अनामिक अशा असुयेत कधी बदलली ते तीच तिला कळले ही नाही. इतकं कि नंदिनीला न भेटताच ती तिथून निघाली. आता ही गोष्ट तिच्या लक्षात आली व तिला स्वतःचीच लाज वाटली. आपल्या एकेकाळच्या जिवाभावाच्या मैत्रिणीचा आपल्याला मत्सर वाटावा? शी शी, काय हे? विभाकराना कळल तर आपण त्यांच्या नजरेतून उतरू ही बोच तिचे मन कुरतडू लागली. त्यांना आपलं हे वागण कधीच आवडणार नाही . त्यांनी कधीही आपल्या गाण्याला विरोध केला नाही उलट आपण पुनः नव्याने सुरुवात करावी असच ते नेहमी म्हणत असतात मग नंदिनीचा हेवा करण्याचं आपल्याला कारणच काय? आपण जे गमावलं त्याला सर्वस्वी आपणच जबाबदार आहोत. तिने ठरवले आता उद्या मात्र नंदिनीला फोन करायलाच हवा. कदाचित ती आपल्याकडे आल्यावर तिच्या मोठ्या नावाचा तोरा मिरवेल पण तरीसुद्धा मला तिला भेटायलाच हवं. तिच्या मान-सन्मानाला साजेसा पाहुणचार करायलाच हवा.अचानक गाडी थांबल्याचे तिला जाणवले व तिने डोळे उघडले. ती घरी पोचली होती. घरी विभाकर ही नव्हता व तिची मुल, सुना, नातवंड ही. हो खरच, ती सर्व मंडळी दोन दिवस सहलीसाठी गेलेली होती. उद्या यायची ती परत. आणि विभाकरही. कामानिमित्त बाहेरगावी गेला आहे तो. जमलं तर येतो म्हणाला होता, नाहीच जमलेलं दिसत.गेले दोन दिवस एकटीच होती ती घरात. तिचा वॉश घेऊन होईतो स्वैपाकीण बाईंनी तिचे पान घेतले होते. एकटीने जेवायचे तिच्या जीवावर आले होते पण अन्नाचा अपमान करू नये म्हणून तिने चार घास खाऊन घेतले.जेवण झाल्यावर शालिनी बंगल्याच्या भल्या मोठ्या हॉलमध्ये येऊन कोचावर बसली. किती मेहनत घेतली होती तिने तो सजवायला. उंची फर्निचर, मॅचिंग पडदे, मोठा महागडा टी.व्ही., उत्कृष्ट प्रतीचा गालीचा व या सर्वाला साजेशी रंग संगती. जो तो तिच्या सिलेक्शनचे कौतुक करी. शालिनी डोळे भरून आपल्या वैभवाकडे पहात राहिली. पण अचानक तिला ती सजावट, ते वैभव अपुरे वाटू लागले. खरच तिथे त्या खिडकीशी एक तंबोरा आणि बैठक असायला हवी होती.
आपण आपल्या आयुष्यातून संगीताला इतकं हद्दपार कसं करू शकलो? संगीताशी आपले नाते इतके का तकलादू होते? तिला विचार करवेना.अपराधीपणाच्या भावनेने तिचे मन भरून गेले. घड्याळाने बाराचे तोळे दिले ताशी आता झोपावे असा विचार करून ती आपल्या अद्द्ययावत बेडरूम मध्ये आली. डनलॉप च्या मउ गादीवरही तिची तळमळ कमी होइना. विचार करता करता कधीतरी तिचा डोळा लागला. झोपेतही तिला तिचा तंबोरा, बुवा, नंदिनी यांचीच अस्वस्थ करणारी स्वप्न पडत होती. उद्विग्न मनस्थितीतच तिला जग आली. सकाळी उठल्याबरोबर शालिनीने पहिलं काम काय केल तर नंदिनीचा ठाव ठिकाणा शोधून काढला आणि तिला फोन लावला. तिचा आवाज ऐकून नंदिनीला खूप आनंद झालेला दिसला व तिने कसलेही आढे वेढे न घेता तिच्याकडे यायचं कबूल केलं.आता शालीनीची अगदी धांदल उडाली. आज आता घरातली सर्व मंडळीही परत यायची आणि ही नंदिनिसुद्धा. तिच्यासाठी खास बेत करायला हवा. तिने स्वैपाकीण बाईंना ढीगभर सूचना दिल्या. विभाकर, मुल, सुना, नातवंड आणि नंदिनी सर्वांच्या आवडी निवडी लक्षात घ्यायला हव्या होत्या ना. आधीच व्यवस्थित टापटीप असलेल घर तिने मोलकरणीकडून लख्ख करून घेतलं. फ्लॉवरपॉट मध्ये ताजी फुलं आणून सजवली. नवे पडदे, कुशन कव्हर्स. काय करू आणि किती करू असं झालं तिला. सगळी तयारी मनासारखी झाल्याची खात्री पटल्यावर ती स्वतः अंघोळ वगैरे आटपून तयार झाली. किरमिजी रंगाची तलम इंदुरी साडी ती नेसली. त्यावर मॅचिंग माणकांचा सेट, नेकलेस, कुड्या, अंगठी आणि बांगड्या. एव्हढेच काय मंगळसूत्रही माणकांच्या खड्याच्या पेन्डंटच. ती स्वतःच्या तयारीवर खुश झाली. तिला लहानपणापासुनच मॅचिंगची भारी आवड. रिबिनी देखील फ्रॉकला मॅचिंग असत तिच्या. त्याविरुद्ध होती नंदिनी. पण ते
बालपणाबरोबर सरल असणार. आताची नंदिनी ताशी कशी असेल? काल कार्यक्रमात पाहिलं ना. पांढरी जरीकाठी बनारसी साडीवर सगळा हिऱ्यांचा सेट छान शोभून दिसत होता. आता ती कशी बोलेल, कशी वागेल ह्याचच शालिनीला कुतूहल होत. मोठेपणाचा तोरा तर नाही ना मिरवणार?
बघता बघता साडे दहा वाजले आणि दारावरची बेल वाजली. कबूल केलेल्या वेळेवर नंदिनी शालिनीच्या दारात हजर झाली. तिला दारात पाहताच शालिनीला तिचे स्वागत कसे करावे हेच कळेना. ती एखाद्या पुतळ्याप्रमाणे स्तब्ध उभीच राहिली. पण लगेच तिने स्वतःला सावरले. नंदिनीने पुढे केलेला निशिगंधाचा गुच्छ घेतलं आणि नंदिनीला कडकडून मिठी मारली. दोघींनाही गहिवरून आले. दोघी एकमेकींकडे भरल्या डोळ्यांनी बघत बसल्या. मोलकरणीने पाणी आणून ठेवल्यावर दोघी भानावर आल्या. क्षणार्धात वयाचा अडसर बाजूला झाला आणि दोघी दोन लहान मुली झाल्या. अचानक प्रौढत्वाचा मुखवटा गळून पडला आणि किशोर वयातील बाल सुलभ चिवचिवाट सुरु झाला. एकमेकींना किती जाड झालीस, किती म्हातारी दिसतेस असं चिडवत त्या दोघी जुन्या आठवणीत काळाचे भान विसरल्या. बाईंच्या ह्या स्वभावाशी अनभिद्न्य असलेल्या स्वैपाकीणबाई त्या दोघींच्या पुढ्यात नाश्ता ठेवताना आश्चर्याने बघतच राहिल्या. तेव्हा शालिनीने मोठ्या अभिमानाने ही माझी बालमैत्रीण असे सांगितले. दोघी तासभर जुन्या आठवणी काढून हसत होत्या, रडत होत्या. दोघींनाही एकमेकीविषयी सारखीच तळमळ वाटत होती. मधल्या काळात काय काय घडलं हे सगळं त्यांना एकमेकींना सांगायचं होत. विचारायचं होत पण अखंड बडबडीत क्रम लागत नव्हता. एका विषयावर बोलता बोलता गाडी
अचानक भलत्याच विषयावर घसरत होती.
इतक्यात विभाकरचा फोन आला, जेवायला घरी पोचतोय. म्हटल्यावर दोघी वर्तमानात आल्या. शालिनीचे चित्त आता घराकडे वळले. नंदिनीला तिने अगत्याने फिरून संपूर्ण बंगला दाखवला. तिची स्वतःची बेडरूम, मुलं-सुनांच्या बेडरूम्स, नातवंडांच्या रूम्स, पुढची-मागची गॅलरी, वरची टेरेस, तिने स्वतः जोपासलेली आवडीने लावलेली बाग दाखवली. तिचे अत्याधुनिक किचन, शोभिवंत ड्रॉइंगरूम सर्व काही नंदिनीने कौतुकाने पहिले.
जेवणाची वेळ होईतो विभाकर ही घरी पोचले. लांबच्या प्रवासातून आले असले तरी त्यांनी दोघींची आस्थेने चौकशी केली. बायकोवरच प्रेम तर त्यांच्या प्रत्येक अविर्भावातून नंदिनीला जाणवत राहिलं. जेवतानाही ते त्यांच्या गप्पांमधे भाग घेत होते. शालिनीच्या बरोबरीने नंदिनीला आग्रह करत होते. एक आदर्श प्रेमळ जोडपं म्हणून तिलाही त्याचं फार कौतुक वाटलं व ते तिच्या चेहऱ्यावर दिसत होत.
जेवण झाल्यावर दोघींचा निरोप घेऊन विभाकर ऑफीसला निघून गेले. आणि या दोघी शालिनीच्या खोलीत विश्रांतीसाठी गेल्या. थोडी झोप काढावी हा हेतू. पण गप्पांना पुनः नव्याने सुरुवात झाली. बोलता बोलता शालिनीने नंदिनीच्या लग्नाचा विषय काढला. मधूची चवकशी केली. यावर नंदिनी जराशी गंभीर झाली व म्हणाली संगीताची साधना करता करता कसलं प्रेम आणि कसलं लग्न? संगीतात रमलेल्या नंदिनीला मधूच्या घरच्यांनी नापसंत केल. त्यांची अट होती लग्नानंतर मैफिलीला कायमचा रामराम ठोकला तरच हे लग्न शक्य होत. मधुकरही ह्यावर मुग गिळून बसला. त्याच्या अशा वागण्याने दुखावलेल्या नंदिनीने स्वतःच लग्नाला ठाम नकार दिला. आणि तेव्हा पासून आजतागायत संगीत साधना करत राहिली.
आई-वडिलांनी समजावण्याचा खूप प्रयत्न केला पण तिचे मन मधूच्या गप्प राहण्याने दुखावले होते. त्यानेही तिचे मन न ओळखल्याची ती व्यथा होती. तिने लग्न न करता संपूर्ण आयुष्य संगीत साधनेसाठी वाहून टाकण्याचा निश्चय केला होता. आणि तसं तिने करूनही दाखवलं. संगीताच्या क्षेत्रात तिने मिळवलेलं नाव, यश, समृद्धी यातच ती आजवर सुखी आणि समाधानी होती. पण आज शालिनीचा सुखाचा संसार बघितल्यावर तिला प्रकर्षाने आपण कोणत्या सुखाला पारखे झालो याची जाणीव झाली. आज शालिनीजवळ तिची स्वतःची जीवाला जीव देणारी मुल-बाळ, नवरा आहे पण नंदिनी आज अगदी एकटी आहे. ४-५ वर्षापूर्वी तिचे वडील व पाठोपाठ आई गेल्यावर भावाच घरही तिला परक झालं. त्याच्या संसारात आपली लुडबुड नको म्हणून तिने स्वतःच वेगळ बिर्हाड केलं. पण बाहेरून प्रवासातून थकून भागून तिथे जाताना ओढ वाटेल असं कोण होत तिची वाट बघणार? तिची आस्थेने चवकशी करणारं? तिथला भकास एकटेपणा अगदी नकोसा होतो. हे आणि असं बरंच काही नंदिनी सांगत राहिली आणि वातावरणातल चैतन्यच हरवलं. दोघी अंतरमुख होऊन आपापल्या आयुष्याचा आढावा घेत राहिल्या. शेवटी दैव बलवत्तर असत हेच खरं. मनातल्या मनात दोघीही आपापल्या नशिबाचा विचार करीत राहिल्या. असा किती वेळ गेला कळलचं नाही.
शालिनीने तिच्याजवळ आपण संगीताची साधना करू न शकल्याची खंत व्यक्त केली तेव्हा नंदिनीने तिला त्याबद्दल खंत न करता आताही हातात वेळ आहे तेव्हा संगीत साधना करता येण्यासारखी आहे असा सल्ला दिला. जगात नाव मिळवणे हे एका मर्यादे पर्यंत ठीक आहे परंतु आयुष्यात एक जीवाला जीव देणारा जोडीदार हवा जो तुला मिळाला आहे त्या बद्दल तू देवाचे आभार मानायला हवेस. असे ही तिने कळकळीने तिला सांगितले. हे सांगताना नंदिनीच्या आयुष्यातील पोकळी स्पष्ट होत होती. तिचे एकाकी जीवन खरच किती उदास, किती ध्येयहीन असेल या विचाराने शालिनीच्या पोटात तुटले.
मोलकरणीने चहा आणून दिला तेव्हा ५ वाजत आल्याचे दोघींना समजले. चहा घेता घेता नंदिनी आता निघते म्हणू लागली. खरं तर शालिनीच्या मुला-नातवंडांना भेटायच होत तिला पण ती तर उशिरा येणार असं त्यांनी कळवल्यामुळे नंदिनी परत जायला निघाली. पुनः नक्की येण्याचे वचन देऊन नंदिनी गेली.
शालिनीने तिला उंची साडी-श्रीफळ देऊन निरोप दिला. नंदिनी गेली तरी तिचे शब्द शालिनीच्या मनात घोळत होते. संध्याकाळी उशिरापर्यंत झोपाळ्यावर बसून दिवसभरातील गोष्टींचा आढावा घेत होती. तिला प्रश्न पडला होता कि नंदिनी जे काही म्हणाली त्यात असूया तर नव्हती ना? सहानुभूती मिळवण्यासाठी तर नसेल ना ती असं म्हणाली? हो एव्हढ नाव मिळवूनही फ मी कशी बिच्चारी आहे असं तर तिला दाखवायचे नसेल ना? पण लगेच तिच्या मनाने तिच्या या मताचा विरोध केला. नंदिनी ताशी नाहीच मुळी. आणि आपल्या सहानुभूतीची तिला गरजच काय? शिवाय ती म्हणते, विभाकर म्हणतात तेच बरोबर आहे.
आपल्याच विचारत हरवलेल्या शालीनीची तंद्री तुटली ती तिच्या नातवंडांच्या किलबिलाटाने. आजी आजी करत तिला मुलांनी घेरले. सहलीच्या गमती जमती सांगताना सगळ्यांचे चेहरे आनंदाने फुलून आले होते. सहलीच आनंद तर होताच पण आजीला भेटल्याचा आनंदही होताच कि. शालिनीच्या मनात आल केव्हढ थोर हे भाग्य आपलं. नंदिनी अगदी बरोबर म्हणत होती. या आनंदापुढे जगातील कोणतेही सुख थिटेच आहे. त्या बाल-गोपाळांचे चिमणे बोल सप्त-सुरांप्रमाणे संगीताची जणू बरसात करू लागले. त्या सुरेल धारांनी तिला चिंब भिजवले. तिचे मन या आनंदाने तृप्त तृप्त झाले.
आता तिला आपल्या जीवनातील संचित कशात आहे हे जाणवले. हे सुख दाखवल्याबद्दल तिने मनोमन त्या
परमेश्वराचे आभार मानले.
तिच्या जीवनातील हरवलेला सूर तिला आता खऱ्या अर्थाने सापडला होता.
------------००------------------
अल्पना लेले
No comments:
Post a Comment